از نظر اسکار لوئیس، فرهنگ فقر سندرم خاصی است که در برخی شرایط اجتماعی خاص رشد میکند و تجسم مجموعه مشترک ارزشها، هنجارها و الگوهایی متفاوت با فرهنگ عمومی جامعه است (بساطیان، ۱۳۹۰). از نظر بساطیان فرهنگ فقط دارای ابعاد زیر است:
- تقدیرگرایی: تقدیرگرایی پذیرش بیچون و چرای وقایع و تسلیم در برابر آن هاست و دربرگیرنده این اندیشه است که کنترل این وقایع از حیطه تسلط و اختیار آدمی خارج است. این مفهوم از جمله مفاهیمی است که عمدتاً در فرهنگ جوامع جهان سوم، مخصوصاً جوامع دهقانی،وجود دارد.
- مصرف گرایی و عدم تمایل به پس انداز: «رابطه ما با پدیدههای فرهنگ تودهای مانند کالاهای مصرفی… هم در زندگی روزمره ما واجد اهمیت است و هم برای فهم جامعه معاصر. بررسی اندیشمندانه از منظر مطالعات فرهنگی حاکی از آن است که فرهنگ عامه از هر حیث پدیدهای خاص است». این خاص بودگی در اینجا نیز معنی میدهد چرا که این مفهوم با مصرفگرایی به معنای رایج در میان پایگاههای اقتصادی بالا متفاوت است. منظور مصرف تام و سریع منابعی است که در اختیار فرد قرار میگیرد. این نوع مصرفگرایی عمدتاً صرف تأ مین نیازهای خوراکی اما عمدتاً تکراری و پست میشود که غالباً از حد متعادل خود تجاوز میکند. نمونه بارز این نوع مصرف، استعمال مواد مخدری همچون تریاک است. چنین مصرفی نه تمایلی برای پسانداز باقی میگذارد و نه جایی برای آن.
- بیگانگی اجتماعی: «بیگانگی که از آن بهعنوان نوعی انفصال، جدایی وعدم پیوند ذهنی (شناختی) و عینی (کنشی) میان افراد و جامعه (نهادها و ساختارهای اجتماعی نظیر سیاست، خانواده، فرهنگ و… نام میبرند».
- عدم آینده نگری: آیندهنگری نوعی تحلیل و تنظیم زمان جهت بهرهگیری مطلوب از آن است و بهرهگیری از این زمان نیز نیازمند توجه به منابع و محدودیتهای گذشته، حال و آینده است. عدم توجه به زمان آینده با ذهنیت روزمرگی همراه میشود و در نتیجه منجربه غلتیدن فرد در ورطه مسائل آنی و جزئی میشود. دیوید لاندس توجه به زمان را “شاهد بیصدا” در نوع زندگی فرد میداند.
- عدم سرزنش فقر: این مضمون نقطه متضاد قناعت و ساده زیستن است. عدم سرزنش فقر با نیازمندی به دیگران و نادیده انگاشتن جنبه های منفی فقر ملازمت متقارنی دارد، حال آنکه قناعت دارای بار مثبت است که با روحیه وارستگی همراه است.
به منظور ارزیابی ابعاد مختلف فرهنگ فقر می توان از پرسشنامه ای که فراهم شده است استفاده کرد. این پرسشنامه دارای ۱۵ گویه و ابعاد تقدیرگرایی، بیگانگی اجتماعی، آینده نگری، مصرف گرایی و تمایل به پس انداز و بعد سرزنش فقر می‌باشد که از پژوهش معتبر بساطیان (۱۳۹۰) استخراج شده‌اند. روایی و پایایی این پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفته است.
