فراهم کردن بازخورد مؤثر برای فراگیران به عنوان یک استراتژی کلیدی در یادگیری و تعلیم شناخته شده است. استفاده از واژهی مؤثر در ارتباط با بازخورد با این موضوع مرتبط است که بازخورد باید مناسب و به موقع باشد و برای نیازهای موقعیتی مناسب باشد. تأثیر بازخورد سازنده فراتر از فرایند یاددهی و یادگیری دانستهاند. بازخورد برای رشد و هدایت فراگیران ضروری است و حس اطمینان، بهبود انگیزه و اعتماد به نفس را برای آنان به ارمغان میآورد. همچنین بازخورد ارتقا و توسعهی یادگیری شخصی، مساعدت و تسهیل در رشد و توسعهی فراگیران واحساس رضایت را در آنها به دنبال خواهد داشت.
بنابراین بازخورد باید به عنوان فرصتی برای یادگیری و تشویق با جهتگیری به سمت اهداف یادگیری دیده شود و باید نشان دهد که فراگیر چگونه میتواند با توجه به کار و فعالیت آینده خود را توسعه دهد چرا که هشدار به فراگیران دربارهی نقاط قوت و ضعفشان میتواند وسیلهای برای آنها به منظور ارزیابی عملکرد و بهبود کارشان در آینده فراهم کند. از سوی دیگر، بکارگیری ضعیف فرایند بازخورد منجر به شکست آن میشود و در فراگیر حالاتی چون عصبانیت، سرافکندگی و وضعیت تدافعی ایجاد میکند و ممکن است فراگیر را با احساس حقارت، طردشدگی و تضعیف روحیه رها سازد. از دیگر تبعات کاربرد نادرست بازخورد، ایجاد اختلال در ارتباط میان استاد و دانشجو و در نتیجهی آن ممانعت از تداوم فرایند بازخورد در آینده خواهد بود. در چنین شرایطی، دانشجو ممکن است بازخورد را داوری و اظهار نظری در مورد استعداد و ارزشهای شخصی خود قلمداد نماید، در حالی که در واقع بازخورد یک جریان تبادل اطلاعات است نه قضاوت و داوری. در محافل دانشگاهی پذیرفته شده است که بازخورد یکی از اجزای ضروری در چرخهی یادگیری است. همچنین یکی از اصول طراحی آموزش مؤثر، ارائهی بازخوردی بیان شده است که دانشجویان را برای افزایش سطح مهارت و دانش خود توانمند میسازد. لذا باید توجه داشت یکی از عواملی که میتواند بر انگیزهی فرد برای یادگیری تأثیر قابلتوجهی بگذارد بازخورد مؤثر و سازنده است.
بازخورد بر اساس استراتژی ارایه بازخورد، میزان و محتوای بازخورد و ویژگیهای دیگر دستهبندی شده است که پژوهشها نشان داده است که این ویژگیها بر یادگیری، انگیزش و یا هر دو مورد در فراگیران مؤثر است. لذا ویژگیهای بازخورد مؤثر در سه دستهی ۱- نوع بازخورد، ۲- ساختار بازخورد و ۳- زمانبندی بازخورد تقسیمبندی شده است.
نوع بازخورد: مطالعات بسیاری به بررسی انواع بازخوردی که میتواند برای پشتیبانی از دانشجویان مورد استفاده قرار گیرد، انجام شده است. به عنوان مثال بازخورد به عنوان ابزاری که هم وظیفهی هدایتگری و هم وظیفهی تسهیلگری دارد توصیف شده است. بازخورد ممکن است به سادگی نشان دهندهی این موضوع باشد که پاسخی درست یا غلط است (تأیید) یا ممکن است دریافت کننده را برای رسیدن به پاسخ درست یاری کند (دارای جزئیات). بازخورد دارای جزییات به عنوان یکی از پنج نوع بازخورد توصیف شده است. بازخورد خاص یک پاسخ به نظر میرسد منجر به افزایش موفقیت یادگیرنده میشود. لذا داشتن درک درستی از انواع بازخورد و توانایی دنبال کردن فعالانهی یک رویکرد مناسب ممکن است اثربخشی بازخورد را پشتیبانی کند.
ساختار بازخورد: علاوه بر انواع مختلف، بازخورد میتواند ساختارهای متفاوتی داشته باشد. بازخورد ممکن است دارای ساختار نوشتهشده، کلامی و یا عددی باشد. باید توجه داشت ساختار بازخورد به احتمال زیاد به زمینهای که بازخورد در آن تولید میشود مرتبط است. بازخورد ناشی از یک ارزیابی کتبی، ممکن است نوشته شده باشد، اما در صورتیکه این بازخورد نوشته شده با بازخورد کلامی نیز همراه باشد میتواند پشتیبانیکننده بهتری باشد. بازخورد همچنین میتواند از منابع مختلفی باشد. ممکن است از همکلاسیان زمانی که تعاملات بین افراد صورت میگیرد، باشد و یا به عنوان بخشی از یک رویکرد سیستماتیک به یادگیری و آموزش باشد که هر کدام از این بازخوردها میتوانند بر حسب منبع خود ساختاری متفاوت داشته باشند. از آنجایی که ساختار بازخورد به زمینهای که بازخورد در آن تولید میشود مرتبط است داشتن درک درستی از زمینهای که بازخورد در آن تولید میشود و به تبع آن ساختاری که برای بازخورد انتخاب میشود ممکن است از اثربخشی بازخورد پشتیبانی کند.
زمانبندی بازخورد: زمانبندی بازخورد در منابع به عنوان یکی از اصول هفتگانهی عملکرد مناسب در امر آموزش بیان شده است و به همین دلیل است که در طیف وسیعی از پژوهشها زمانبندی بازخورد مورد توجه قرار گرفته است چرا که گفته شده است زمانبندی بازخورد، خود به طور مستقل ممکن است اثربخشی بازخورد را تحت تأثیر قرار دهد. شواهد نشان میدهد که زمانبندی بازخورد به میزان تمرکز مورد نیاز برای یک کار و مشکل بودن آن کار مرتبط است. در یک تقسیمبندی بازخورد میتواند بر اساس زمان رخ دادنش به دو دستهی بازخورد فوری یا بازخورد با تأخیر طبقهبندی شود. بازخورد فوری به طور مستقیم بعد از پاسخ کاربر به یک وظیفه یا فعالیت داده میشود و بازخورد با تأخیر بعد از تعدادی از وظایف یا فعالیتها، کل آزمون و یا پس از یک دوره که آزمون انجام شد، ارائه میشود. لذا توجه به زمانبندی بازخود که از آن در برخی منابع به عنوان مهمترین و بعضاً تنها فاکتور مؤثر بر سازنده و مؤثر بودن بازخورد یاد شده است میتواند است از اثربخشی بازخورد به خوبی پشتیبانی کند.
به منظورسنجش ویژگی های بازخورد مؤثر میتوان از پرسشنامهای که در این سایت فراهم شده است، استفاده کرد. این پرسشنامه دارای ۳۰ گویه بر اساس پژوهش سماواتیان و کاظمی (۱۳۹۳) میباشد. این پرسشنامه به ترتیب شامل ۱۲ پرسش برای نوع بازخورد، ۱۰ پرسش برای ساختار بازخورد و ۸ پرسش برای زمانبندی بازخورد بوده و بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت طراحی شده است. روایی و پایایی این پرسشنامه مورد تأیید قرار گرفته است.
